25 تیر تنها روزی است تا پایان سال 1393 که می‌توانید در هر نقطۀ کشور به آسانی قبله را مشخص کنید چون در آن روز دقیقاً خورشید موقع زوال ظهر مکه، برابر با ساعت 13:57 به وقت ایران بر بالای مکه قرار می‌گیرد. در آن لحظه هر کس از هر نقطه‌ای در روی زمین رو به خورشید بایستد به سمت کعبه ایستاده است. در آن هنگام سایۀ هر میله عمود بر زمین یا سایۀ ستون‌ها و نبش دیوارهای عمودی و سایه چارچوب‌های عمودی پنجره‌ها همه خط قبله را نشان می‌دهند.
اگر در قبلۀ محل سکونت خود تردید دارید در این روز، سه دقیقه به ساعت 2 بعد از ظهر که همزمان با اذان ظهر مکه است اقدام کنید و با خطی که روی سایۀ شاخص می‌کشید قبلۀ دقیق منزل خود را مشخص نمایید.
توضیح اینکه خورشید همیشه از یک نقطه طلوع نمی‌کند. هر روز نقطۀ طلوع و غروب خورشید در افق با روز دیگر متفاوت است. خط فرضی استوا را که کمربند وسط زمین است به عنوان نقطۀ صفر در نظر بگیرید، خورشید در سال دو روز دقیقاً از بالای خط استوا عبور می‌کند. یک بار اول بهار که اعتدال بهاری نامیده می‌شود و یک بار در اول پاییز که اعتدال پاییزی است.
خورشید از اول بهار تا اول پاییز به مدت شش ماه، از افق نیمکرۀ شمالی طلوع می‌کند و شش ماه دیگر یعنی پاییز و زمستان از افق نیمکرۀ جنوبی. در طول شش ماه که در نیمکرۀ شمالی است دو بار از روی مکه می‌گذرد. شما اگر افق اطراف زمین را که به صورت دایره است به چهار قسمت تقسیم کنید، قسمت شمال شرقی آن از نقطۀ آغاز خط استوا تا قطب شمال 90 درجه خواهد بود.
خورشید در روز اول فروردین از نقطۀ صفر خط استوا طلوع می‌کند و تقریباً هر چهار روز به اندازۀ یک درجه از خط استوا فاصله می‌گیرد و از نقطۀ بالاتر طلوع می‌کند. پس از سه ماه به آخرین میل خود می‌رسد و در روز اول تابستان از نقطه میل نهایی که 23 درجه و 25 دقیقه (حدود 23.5 درجه) است طلوع خواهد کرد. از آن روز به بعد سیر بازگشت به سمت خط استوا را در پیش خواهد گرفت.
بنابراین شهرهایی که در فاصلۀ خط استوا و نقطۀ میل نهایی (23.5 درجه) هستند دوبار خورشید از سمت رأس افق آن‌ها خواهد گذشت. مانند مکۀ مکرمه که عرض جغرافیایی آن از خط استوا 21 درجه و 25 دقیقه است. خورشید یک بار موقع رفتن به سوی میل نهایی در روز هفتم خرداد وقتی از نقطۀ 21 درجه طلوع می‌کند از سمت رأس افق مکه می‌گذرد و پس از حدود 24 روز به آخرین نقطۀ طلوع در روز اول تیرماه می‌رسد و مجدداً موقع مراجعت پس از 24 روز که مصادف با 25 تیرماه است باز از افق 21 درجه طلوع کرده و موقع عبور از نصف‌النهار مکه دقیقاً روی کعبه قرار می‌گیرد که در این دو روز موقع ظهر کعبه سایه ندارد.
گفتنی است خورشید هیچگاه از روی ایران نمی‌گذرد و هرگز در ایران سایه محو نمی‌شود. زیرا کشور ایران در عرض جغرافیایی بالاتر از 23 درجه قرار دارد. تهران در عرض 35 درجه، آبادان در عرض 30 درجه و چابهار که یکی از جنوبی‌ترین شهرهای ایران است در عرض 25 درجه قرار گرفته است. بنابراین حتی در روز اول تیرماه و در آخرین میل کلی خورشید که نزدیکترین سیر خود را نسبت به کشور ایران دارد باز هم از روی هیچ شهری از ایران رد نمی‌شود.
به هر حال دو روز در سال (هفتم خرداد و 25 تیر) خورشید موقع زوال ظهر بر بالای شهر مکه است. اذان ظهر مکه به وقت ایران با محاسبۀ اینکه ساعت رسمی در بهار و تابستان یک ساعت جلو کشیده می‌شود دقیقاً در هفتم خرداد ساعت 13:48 و در 25 تیرماه ساعت 13:57است. باید توجه داشت سایۀ شاخص تنها در همان دقیقه سمت قبله را نشان می‌دهد. سایۀ شاخص در چند دقیقه زودتر یا دیرتر از وقت مذکور، خصوصاً در شهرهای مرکزی و شمالی ایران از سمت قبله منحرف خواهد بود.
روش دیگر
روش سادۀ دیگر برای قبله‌یابی که در طول سال قابل استفاده است از طریق دایرۀ هندیه است. این روش نیاز به هیچ ابزار رصدی ندارد. کافی است که شما تنها عرض و طول جغرافیایی شهر خود و شهر مکه را بدانید. این روش به زبان ساده چنین است:
ابتدا در روی زمین مسطح که مانعی از تابش نور آفتاب بر آن نباشد مانند پشت بام، دایره‌ای رسم میکنیم. در مرکز دایره یک میلۀ مستقیم به عنوان شاخص که طول آن کمتر از شعاع دایره باشد عمود بر زمین نصب می‌نماییم. در اوایل روز سایۀ شاخص بلند است و از محیط دایره خارج شده است. منتظر می‌مانیم تا با بالا آمدن خورشید به تدریج سایه کوتاه‌تر شود و به داخل دایره وارد شود. نقطه‌ای از محیط دایره را که سایۀ شاخص در لحظۀ ورود به داخل دایره مماس با آن بوده با حرف «A» علامت‌گذاری میکنیم سپس دایره را رها کرده به کار و زندگی خود می‌پردازیم بعد از ظهر برمی‌گردیم وقتی سایۀ شاخص از طرف دیگر از دایره خارج می‌شود آن نقطه را هم علامت‌گذاری میکنیم. با یک خط مستقیم این دو نقطه را به یکدیگر متصل میکنیم. سپس از مرکز دایره خط مستقیمی را عمود بر آن وتر رسم کرده و از هر طرف ادامه می‌دهیم تا دایره را به دو قسمت مساوی تقسیم کند، خط EF همان نصف النهار و خط زوال است. آن‌گاه از مرکز دایره، خطی افقی که عمود بر خط نصف النهار باشد رسم میکنیم که خط DC به نام خط اعتدال یا خط استوا نامیده می‌شود. اکنون دایره به چهار قسمت مساوی تقسیم شده و هر یک از این چهار قسمت (بسته به موقعیت ما نسبت به شهر مکه) عملیات تحصیل قبله را فراهم می‌کند. این دایره معروف به دایره هندیه است.
به عنوان مثال کشور ایران در شمال شرقی شهر مکه است پس باید برای یافتن قبله از قسمت جنوب غربی دایره استفاده کنیم. فرضاً اگر ساکن شهر مقدس مشهد هستیم، این دایره را در آن شهر ترسیم میکنیم. می‌دانیم همیشه طول جغرافیایی شهر مکه مکرمه از نقطۀ صفر گرینویچ 39 درجه و 50 دقیقه است و عرض آن از خط استوا 21 درجه و 25 دقیقه است. طول شهر مشهد مقدس 59 درجه و 35 دقیقه و عرض آن 36 درجه و 20 دقیقه است. ابتدا طول جغرافیایی شهر مشهد را از طول مکه کسر میکنیم و به اندازۀ مابه‌التفاوت آن‌ها از نقطۀ E که محل اتصال خط نصف النهار در جنوب است به سمت مغرب جدا کرده علامت می‌زنیم و به همین میزان از شمال خط نصف النهار نیز جدا میکنیم. این دو نقطه را با خط مستقیم MNبه هم متصل میکنیم، سپس به اندازۀ مابه‌التفاوت عرض مکه و عرض مشهد از دو نقطۀ خط اعتدال به سمت جنوب اندازه گرفته و خط GH را رسم میکنیم. این دو خط یکدیگر را در نقطۀ R قطع می‌کنند. خطی که از مرکز دایره هندیه به آن نقطه متصل می شود خط OR خط سمت قبله خواهد بود.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی خسروی